กิจกรรมที่ 5 การถ่ายทอดการใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพร

ผู้รับผิดชอบโครงการ

กลุ่มบริการและเผยแพร่งานวิจัย สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี

พืชสมุนไพร

สมุนไพรไทยเป็นสิ่งที่มีคุณค่าใช้ประโยชน์ได้จริง และใช้ได้อย่างกว้างขวาง และเป็นสิ่งที่อยู่คู่คนไทยมานับพันปี เป็นผลิตผลทางธรรมชาติที่ได้จากพืชถูกนำมาใช้เป็นยา หรือผสมกับสารอื่นตามตำรับยา เพื่อบำบัดโรค และบำรุงร่างกาย ความหมายของยาสมุนไพรในพระราชบัญญัติยา พ.ศ. 2510 ได้ระบุว่า ยาสมุนไพร หมายความว่า ยาที่ได้จากพฤกษาชาติสัตว์หรือแร่ธาตุ ซึ่งมิได้ผสมปรุงหรือแปรสภาพ เช่น พืชก็ยังเป็นส่วนของราก ลำต้น ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซึ่งมิได้ผ่านขั้นตอนการแปรรูปใด ๆ

พืชสมุนไพร นั้นตั้งแต่โบราณก็ทราบกันดีว่ามีคุณค่าทางยามากมายซึ่ง เชื่อกันอีกด้วยว่า ต้นพืชต่าง ๆ ก็เป็นพืชที่มีสารที่เป็นตัวยาด้วยกันทั้งสิ้นเพียงแต่ว่าพืชชนิดไหนจะมีคุณค่าทางยามากน้อยกว่ากันเท่านั้น

พืชสมุนไพร แบ่งออกเป็น 5 ประการ ดังนี้

1. รูป ได้แก่ ใบไม้ ดอกไม้ เปลือกไม้ แก่นไม้กระพี้ไม้ รากไม้ เมล็ด
2. สี มองแล้วเห็นว่าเป็นสีเขียวใบไม้ สีเหลือง สีแดง สีส้ม สีม่วง สีน้ำตาล สีดำ
3. กลิ่น ให้รู้ว่ามีกลิ่น หอม เหม็น หรือกลิ่นอย่างไร
4. รส ให้รู้ว่ามีรสอย่างไร รสจืด รสฝาด รสขม รสเค็ม รสหวาน รสเปรี้ยว รสเย็น
5. ชื่อ ต้องรู้ว่ามีชื่ออะไรในพืชสมุนไพรนั้น ๆ ให้รู้ว่า ขิงเป็นอย่างไร ข่า เป็นอย่างไร ใบขี้เหล็กเป็นอย่างไร

พืชสมุนไพร แบ่งตามลักษณะประเภทไม้ได้ดังนี้

1. ประเภทไม้ล้มลุก เช่น ฟ้าทะลายโจร ขิง ขมิ้น ว่านหางจระเข้ หญ้าปักกิ้ง แมงลัก ว่านน้ำ
2. ประเภทไม้พุ่ม เช่น พญายอ กระเจี๊ยบแดง เสลดพังพอนตัวผู้ มะแว้งต้น หญ้าหนวดแมว ทองพันชั่ง
3. ประเภทไม้ต้น เช่น สะเดา ขี้เหล็ก อบเชย กานพลู มะขามแขก การบูร ฝรั่ง
4. ประเภทไม้เถา เช่น มะแว้งเครือ บอระเพ็ด บัวบก พลู อัญชัน หางไหลแดง

สมุนไพรกับการดูแลสุขภาพ

1. สบู่สมุนไพร

สบู่ที่มีการเติมสมุนไพรลงไปเป็นส่วนผสม เพื่อเพิ่มคุณสมบัติตามความต้องการ ตลอดจนเพิ่มสีสัน ให้มีความสวยงามน่าใช้ ส่วนผสมของสบู่ที่ผลิตมาจากวัตถุดิบธรรมชาติที่มีคุณสมบัติสรรพคุณแตกต่างกัน และให้ประโยชน์ต่อผิว เช่น วิตามินดีจากเปลือกมังคุดช่วยลดรอยด่างดำได้ และวิตามินเอจากมะละกอช่วยบำรุงให้ผิวขาว เป็นต้น

2. ยาหม่องสมุนไพร

เป็นยาใช้ทาภายนอก ช่วยแก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ รักษาอาการบวมแดง ถอนพิษแมลงสัตว์กัดต่อย สำหรับยาหม่องไพล สรรพคุณเพื่อบรรเทาอาการปวดเมื่อย คลายกล้ามเนื้อ

3. น้ำมันนวดสมุนไพร

น้ำมันสนั่นไตรภพ เป็นการนำเอาสมุนไพรกว่า 16 ชนิดมาผสมน้ำมันงา และ 1 ใน 16 ชนิดของสมุนไร คือ ใบกัญชาสดเคี้ยวเสร็จแล้วผสมส่วนผสมต่างๆ จนครบตามตำหรับโบราณ น้ำมันนี้ใข้สำหรับมะเร็งที่มีอากาศท้องมารหรืออาการบวมโต โดยการทามานวดบริเวณท้องจะทำให้อาการท้องยุบลง จะทำให้คนไข้ทานข้าวได้ไม่อึดอัดแน่นหายใจสะดวกขึ้น นอกเหนือการทาแก้ท้องมานผู้ที่มีอาการเกร็ง และสามารถรักษาอาการอัมพาต อัมพฤกษ์บางส่วนได้

4. มาร์คหน้าผสมสารสกัดสมุนไพร

การมาส์กหน้าเป็นวิธีการฟื้นฟูสุขภาพผิวที่มีประสิทธิภาพ ในปัจจุบันผลิตภัณฑ์มาส์กหน้าแบบลอกออกเป็นที่นิยมใช้อย่างแพร่หลายเนื่องจากใช้งาน มีความสามารถขจัดเซลล์ที่ตายแล้วออกและไม่เกิดสิวอุดตัน การนำสารสกัดจากสมุนไพรผสมลงในตำรับมาส์กหน้าแบบลอกออกที่ประกอบด้วยพอลิเมอร์จากธรรมชาติและพอลิเมอร์สังเคราะห์ นับเป็นการส่งเสริมการใช้และเพิ่มมูลค่าของสมุนไพรในด้านเครื่องสำอางมากขึ้น

วัตถุประสงค์ : เพื่อตอบสนองพระราชดำริ โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ (อพ.สธ.)

ตัวชี้วัดของวัตถุประสงค์ : กิจกรรมการถ่ายทอดการใช้ประโยชน์จาก “สมุนไพร” โดยการศึกษาการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพผิวภายนอก และการใช้ประโยชน์ในเรื่องของผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มสมุนไพร

ผลผลิตของกิจกรรมการถ่ายทอดการใช้ประโยชน์จาก “สมุนไพร” ภายใต้โครงการถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากพืชและวัตถุดิบท้องถิ่นที่สำคัญ ในจังหวัดปทุมธานี และตัวชี้วัด

การแปรรูปผลิตภัณฑ์มาร์คหน้าผสมสารสกัดสมุนไพร การแปรรูปผลิตภัณฑ์สบู่ก้อนผสมสารสกัดทองพันชั่ง การแปรรูปผลิตภัณฑ์น้ำมันสนั่นไตรภพ และการแปรรูปผลิตภัณฑ์ยาหม่องสมุนไพร

พืชที่นำมาใช้ประโยชน์ : ใบบัวบก เมล่อน ใบกะเพรา ใบแมงลัก ใบเสี้ยนผี กระชาย กัญชา พริกไทย หอมแดง หญ้าไซ เกลือ ลูกคัดเค้า น้ำมันงา ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว การบูร

พื้นที่/ชุมชนเป้าหมาย : เทศบาลตำบลบางเตย ( ทต. บางเตย ) อำเภอสามโคก จังหวัดปทุมธานี และองค์การบริหารส่วนตำบลดงบัง อำเภอประจันตคาม จังหวัดปราจีนบุรี

ลักษณะผลงาน : การสร้างองค์ความรู้พื้นฐานการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรท้องถิ่น โดยนำมาแปรรูปผลิตภัณฑ์เพื่อต่อยอดการสร้างรายได้ของกลุ่มเกษตรกร ผู้ประกอบการ ประชาชนทั่วไป และกลุ่มเครือข่ายในพื้นที่ในพื้นที่จังหวัดปทุมธานี สำหรับการผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพจากสมุนไพร

การถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากพืชและวัตถุดิบท้องถิ่นที่สำคัญ เรื่อง การถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จาก “สมุนไพร” โดดแปรรูปผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพผิวภายนอก และผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มสมุนไพร

1. การแปรรูปผลิตภัณฑ์มาร์คหน้าใบบัวบกผสมเลม่อล

ผลิตภัณฑ์มาส์กหน้าแบบลอกออกได้ มีความสามารถขจัดเซลล์ที่ตายแล้วออกและไม่เกิดสิวอุดตัน การนำสารสกัดจากสมุนไพรผสมลงในตำรับมาส์กหน้าแบบลอกออกที่ประกอบด้วยพอลิเมอร์จากธรรมชาติและพอลิเมอร์สังเคราะห์ ผสมสารสกัดสมุนไพร ได้แก่ บัวบกเป็นหนึ่งในสมุนไพร ซึ่งมีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย ฤทธิ์ต้านออกซิเดชัน และฤทธิ์กระตุ้นการสร้างคอลลาเจนของสารสกัดหยาบบัวบก และไม่ทำให้เกิดพิษต่อเซลล์

2. การแปรรูปผลิตภัณฑ์สบู่ก้อนใบบัวบกผสมเลม่อล

สบู่บัวบกผสมเลม่อล ซึ่งส่งผลให้การลดความเสื่อมของเซลล์เหมาะกับทุกสภาพผิว  ไม่ทำให้ผิวแห้งตึง ให้ความรู้สึกสดชื่น และอ่อนโยนต่อผิวจนสามารถ สามารถล้างออกได้ง่าย ไม่ละคายเคืองต่อผิว ช่วยบำรุงให้ผิวเนียนนุ่ม เผยผิวขาวใส ลดการอุดตันรูขุมขนอันเป็นสาเหตุของสิว ฝ้า กระ

3. การแปรรูปผลิตภัณฑ์น้ำมันสนั่นไตรภพ

น้ำมันสนั่นไตรภพ เอาสมุนไพรกว่า 16 ชนิดมาผสมน้ำมันงา และ 1 ใน 16 ชนิดของสมุนไร คือ
ใบกัญชาสดเคี้ยวเสร็จแล้วผสมส่วนผสมต่างๆ จนครบตามตำหรับโบราณ น้ำมันนี้ใข้สำหรับมะเร็งที่มีอากาศท้องมารหรืออาการบวมโต โดยการทามานวดบริเวณท้องจะทำให้อาการท้องยุบลง จะทำให้คนไข้ทานข้าวได้ไม่อึดอัดแน่นหายใจสะดวกขึ้น นอกเหนือการทาแก้ท้องมานผู้ที่มีอาการเกร็ง และสามารถรักษาอาการอัมพาต อัมพฤกษ์บางส่วนได้

4. ยาหม่องสมุนไพร

น้ำมันที่ได้จากการทอดไพลสดถูกนำมาแปรรูปเป็นตำรับน้ำมันไพลและยาหม่องไพล สำหรับช่วยบรรเทาอาการปวดตึงกล้ามเนื้อ แก้เคล็ด ขัด ยอก ส่วนยาหม่องสมุนไพร ช่วยแก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ รักษาอาการบวมแดง ถอนพิษแมลงสัตว์กัดต่อย

การถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากพืชและวัตถุดิบท้องถิ่นที่สำคัญ

การถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จากพืชและวัตถุดิบท้องถิ่นที่สำคัญ เรื่อง โครงการถ่ายทอดเทคโนโลยีการใช้ประโยชน์จาก “สมุนไพร” ภายใต้กรอบการพัฒนาชุมชนพึ่งตนเองตามแนวทางพระราชดำริ และหนุนเสริมการดำเนินการให้เป็นไปตามแผนกลยุทธ์การพัฒนามหาวิทยาลัยฯ จากการถ่ายทอดองค์ความรู้การใช้ประโยชน์จาก “สมุนไพร” ได้แก่ การแปรรูปผลิตภัณฑ์ลูกประคบสมุนไพร และสมุนไพรอบไอน้ำ การแปรรูปผลิตภัณฑ์น้ำมันไพล และยาหม่องไพล  / ยาหม่องสมุนไพร การแปรรูปผลิตภัณฑ์ยาดมสมุนไพร การแปรรูปผลิตภัณฑ์ชาใบหม่อนผสมใบเตย และการแปรรูปผลิตภัณฑ์สบู่ใบบัวบก ให้กลุ่มชุมชน นักเรียน นักศึกษา หรือผู้ที่สนใจ เพื่อตอบสนองการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่มีศักยภาพได้อย่างยั่งยืน เอื้อกับวิถีชีวิตมีความเหมาะสมกับบริบทของชุมชน อันจะเป็นการเสริมสร้างรายได้และความมั่นคงให้กับชุมชน โดยทีมงานจากสถาบันวิจัยและพัฒนา ร่วมกับทีมคณะการแพทย์บูรณาการ

การแปรรูปผลิตภัณฑ์มาร์คหน้าผสมสารสกัดสมุนไพร

การแปรรูปผลิตภัณฑ์สบู่ก้อนผสมสารสกัดทองพันชั่ง

การแปรรูปผลิตภัณฑ์น้ำมันสนั่นไตรภพ และบาล์มสมุนไพร